ggurbuzogullari@gmail.com

PERFORMANS KONTROLÜ

Kontrol Süreçlerinin Yapısı

GROSSER, performans kontrolünü, performans optimasyonu için gerekli tüm önlemlerin planlanması, uygulanması, kontrolü, değerlendirilmesi ve düzeltilmesi amacına yönelik “ hedeflenmiş, bilimsel destekli, kısa ve uzun vadeli bir düzenleme ” olarak tanımlamaktadır. Bu düzenleme ile, sporda antrenman akışını etkileyen tüm önlemler kaydedilmektedir.

‘ Performans kontrolü ’ terimi ile, spor biliminin iki kibernetik kavramı olan    ‘Kontrol’ ve ‘Düzenleme’ bir araya getirilmektedir.

Kontrol, bir dinamik sistemi daha önceden belirlenmiş bir çıkışa götüren girişi içerir.

Düzenleme kavramı, çıkış ve giriş arasındaki tepkisel bağlantı akışını tanımlar.

Düzenli döngü, dış ve iç etkilere karşı nispeten sağlam kalan, kapalı bir tepkisel bağlantı sistemidir. ‘Düzenleme’, “ bir dinamik sistemin sağlamlığının korunmasına” yardımcı olmaktadır ( BEULKE ).

Atletler için belirlenmiş bir hedefe yönelik olarak yapılan antrenman planına dayanan kontrol süreci, antrenman bilimi açısından, antrenman sonrası ortaya çıkan bir antrenman sonucu veya bir müsabakada gösterilen performans ile noktalanır. Burada uygulanan düzenleme süreci, antrenman sonucunu kontrol eder, değerlendirir ve gerekmesi halinde hedef tespiti, antrenman planlaması ve antrenmanın yapılması için yeni veriler bulunmasına yardımcı olur.

Uyum mekanizmaları kontrol süreçlerinin temelini oluşturur.

Uyum, her organizmanın farklı yüklenmelere uygunluk yeteneği demektir.

İşler durumdaki her biyolojik sistem, dinamik bir denge ( Hemostaz durumu ) içerisindedir; ancak organizmanın, çok farklı koşullar altında varlığını devam ettirmesini sağlayan bir uyum yeteneği vardır ( uyum mekanizması ).

Esas olarak, her fonksiyonel yüklenme ve bununla birlikte ortaya çıkan her katabol etki, bir uyum uyarımıdır. Ulaşılmak istenen uyum şeklini ( örneğin aerob veya anaerob enerji kazanımının düzeltilmesi ), yüklenme yoğunluğu ve uyarımın etkisinin süresi ( uyarım kapsamı ) belirler. Uyarım kapsamı, uzun bir uyarım süresi veya birkaç kez tekrarlanmak suretiyle genişletilebilir.

Süper kompansasyon prensibi, uyumsal belirtilerin üst prensibi ve temel koşuludur.

Organizma, Hemostazın katabol bir süreç tarafından bozulmasına karşı, çıkış düzeyinden daha yüksek bir anabol süreç artışıyla cevap verir. Uyarım tekil ise, artan performans hazırlığı tekrar azalır. Artan performans hazırlığı süresince yeni uyarımların ortaya çıkması halinde, Hemostazın gerçek değeri değişir ; organizma buna metabolik ve morfolojik uyumsal belirtiler ile cevap verir.

Bu mekanizma, zamanla harekete geçme eşiğinin yükselmesine neden olur; yani sporcuda istemli olarak harekete geçirilebilen enerji artar. Bir performans kontrolünün amacı, bu mekanizmadan yararlanmaktadır; kalıtsal hücre aparatı harekete geçirilerek, kontrol akışının sürekliliği sağlanmalıdır.

Burada, katabol ve özellikle anabol oluşumların süresel akışının çok sayıda etkiye maruz kalması sorunu ortaya çıkar. Bir uyarıma gösterilen tepki, organizmanın

·        Kalıtsal koşullarına

·        Biyolojik yaşına

·        Antrenman yaşına, yani mevcut uyum derecesine

bağlı olarak üç şekilde değişir.

         Bireysel bir performans kontrolünün uygulanması için, önceden belirlenen bir organizmadaki hücre yapılarının tepki ve uyum süreçlerini etkileyen tüm etkenlerin tespit edilebilmesi gerekir. Bu amaçla halen uygulanmakta olan bilimsel yöntemler, sadece kısmen yeterli olmaktadır. Spor bilimi en azından, bireysel spor disiplinlerini esas alarak, her organizmanın performans gelişiminin temeli olan ‘ antrenman prensiplerini ’ belirlemiştir. Bunlar, organizmanın uyum belirtilerinden bağımsız olarak uygulandıkları taktirde, antrenman planlamasına katkıda bulunabilirler.

         Kontrol ve Düzenleme Yöntemleri

         Bilimsel temele dayanan bir antrenman kontrolünü sağlayabilmek için, beş münferit adımın sürekli olarak birbirini takip etmesi gereklidir.

         Spor dalının, hareket süreçlerinin biyomekanik, fizyolojik ve fonksiyonel – anatomik koşullarına ve kondisyonel ve kognitif talep profiline ilişkin bir analizi, tüm kontrol ve düzenleme stratejilerinin temelidir. Burada;

·        hem belirleyici ( matematik ) hem de

·        belirleyici olmayan ( ihtimal verilerine dayalı )

çıkış noktaları seçilebilir.

         Giriş Teşhisleri

         1. adımda, gerçek durumun kestirilebilmesi amacıyla, aktüel performans ve antrenman durumu tespit edilerek, sonuçlar mevcut bir norm sistemine tasnif edilir.

         Bireysel ve ayrımlı olarak yapılması gereken tespit, hem biyomekanik ve spor hekimliği yöntemleri, hem de spor – motor yöntemleri yardımıyla gerçekleştirilebilir. Buna ek olarak, yardımcı işitsel – görsel araçlar da kullanılabilir. Bulunan ölçüm değerleri, antrenman uygulamaları sonucunda ortaya çıkan etkiler ve ulaşılan uyum süreçlerinin etkileşimi konusunda bilgi edinilmesine yardımcı olur. Buna rağmen, performansı etkileyen değerlerin tümü birden bu güne dek belirlenmiş değildir.

         Planlama Stratejileri

         2. adımda, daha önce hedef tespiti, atlet için antrenman ve müsabaka planlaması gibi konularda edinilen bilgiler değerlendirilir.

         Burada merkezi planda duran antrenman planı, belirlenen bir antrenman hedefine ulaşmak için uygulanan tüm önlemlerin sistematik tasnifidir. Münferit planlarda ve grup planlarında, bu amaca yönelik uzun, orta ve kısa vadeli planlar uygulanır. Bu planlar, örneğin çok yıllı devrelere, yıllık devrelere, periyotlara, makro periyotlara, mikro periyotlara, günlük devrelere, antrenman ünitelerine ve antrenman bölümlerine ayrılabilir.

         Antrenman planı aşağıdaki kriterleri kapsamalıdır:

·        antrenman kapsamı

·        antrenman yoğunluğu

·        antrenman yöntemleri

·        antrenman araçları ve hedefleri

·        test ve müsabakalarla performans kontrolleri

·        müsabaka tarihleri

·        spor hekimliği araştırmalarının tarihleri

Antrenman planı, mümkün olduğunca okuldaki ve meslek hayatındaki yüklenmeleri de içermelidir ( KIRSCH ).

Antrenman hedefleri, üst dereceli ( yeni bir rekora ulaşılması ) veya spesifik ( kondisyonel veya koordinatif kısmi değerlerin düzeltilmesi ) olabilir. Bunlar esas olarak şu normlar ile ilgilidir:

·        İdeal normlar, disiplinlerinde dünyanın en iyileri olan sporculardaki oluşum ve yapılanmalara yöneliktir.

·        İstatistik normlar, belli bir grubun ortalama değerlerine yöneliktir.

·        Bunun yanı sıra bireysel normlara da yönelmek mümkündür.

         Antrenman ve Müsabakaların Uygulanmaları

         3. adım, antrenman ve müsabakaların pratik olarak uygulanmalarıdır. Burada, antrenman kapsamları, yöntemleri, prensipleri ve tedbirleri dikkate alınarak, antrenman ünitelerinin amaca uygun olarak yapılandırılmaları ve münferit müsabakaların hazırlanması büyük önem taşır.

         Bu bağlamda, antrenman ve müsabakanın bir bütün olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Sporcu gerektiğinden fazla hırpalanmamalı ve bununla birlikte müsabakada ortaya çıkabilecek performans kaybını engellemek için müsabakaya özgü yüklenmeler antrene edilmelidir. Burada özellikle, antrenman ve müsabaka arasındaki aşağıdaki potansiyel farklar kastedilmektedir.

·        Müsabaka öncesi durum

·        Antrenör etkisinin az olması

·        Sınırlı zaman limitleri

·        Performansın kısa vadeli olarak gerçekleştirilmesi

Stres ( örneğin müsabakalar vb. durumlar ) ve sporcunun kendini ayarlama durumları ile antrenmandaki süre sınırlamaları da dikkate alınarak, müsabakaya en iyi şekilde hazırlanmak mümkündür

Kontrol Yöntemleri

4. adım, amaca uygun olarak uygulanabilen kontrol yöntemleridir. Performans teşhisinin tüm yöntemleri, spor – motor performans durumunun tespit edilmesine hizmet eder. Performans ve antrenman durumu ve belli bazı antrenman uygulamaları ile ilgili tespitlerin yapılması gereklidir. Spor – motor test, temel kontrol yöntemi olmasına rağmen, biyomekanik, performans fizyolojisi, biyokimyasal ve psikolojik yöntemler de uygulanabilir.

         Kontrol Yöntemleri

                   Antrenman dökümantasyonu

                            Yöntemler

                            Biyomekanik

                            Performans – fizyolojik

                            Biyokimyasal

                            Psikolojik

                            Spor – motor

         Burada, tüm kontrol yöntemlerinin objektiflik, güvenirlilik ve geçerlilik gibi temel nitelik kriterlerine uygun olması gereklidir. Bunun yanısıra, en azından antrenman akışını engellememeli ve aynı zamanda ekonomik olmalıdırlar. Normlandırılmış karşılaştırma değerleri sınıflandırmada yardımcı olabilir.

         Önemli yüklenme karakteristiklerini tespit ederek, antrenman akışındaki etkileşimin artırılmasına ve planın kesinleştirilmesine katkıda bulunması gereken antrenman dökümantasyonu da, geniş anlamda bir kontrol yöntemidir ( THIESS ).

         Düzenleme stratejileri   

         Performans kontrol süreci, elde edilen verilerin değerlendirildiği 5. adımda sona erer. Burada, bir ani veya eşzamanlı bilgi, yani hareketin uygulanma anı veya hemen sonrası, hızlı bilgi ( hareketten 5 ve 25 ile 30 saniye sonra ) ve sübjektif hareket gözlenimi dışında kalan geç bilgi arasında ayrım yapılmalıdır.

         Düzenleme stratejileri

                   Enformasyon süreçleri

                            Ani enformasyon

                            Hızlı enformasyon

                            Geç enformasyon