Uyum Belirtilerinin Biçimleri

         Performans kapasitesini her seferinde biraz daha fazla artırmayı hedefleyen performans sporcusu, uyum süreçlerinin en uç durumu için bir örnek teşkil eder. En iyi şekilde kontrol edilen bir antrenman ile kalıtsal imkanlarının tamamından yararlanmaya çalışır. Burada antrenman ve bunu izleyen süper kompansasyon süreçleri, icra edilen spor dalının performansı belirleyen bütünlüğüne uygun olmalıdır.

         Antrenman sonrasındaki süper kompansasyon belirtilerinin kapsamı, zamanı ve süresi bir çok kritere bağlıdır:

·        Yüklenme türü ( anaerob alaktisit veya laktisit veya aerob ).

·        Katabol tepkinin kapsamı.

·        Bireysel rejenerasyon kapasitesinin derecesi.

·        Beslenme ve yaşam tarzı ( örneğin bir antrenman sonrası alınan karbonhidratlar, uyku ).

         Yüklenme türü ilk önce uyumsal etkiyi belirler:

·        30 saniyeden daha kısa süreli ve yüksek yoğunluktaki ( çok sık ) yüklenmeler fosfokreatin ve ATP birikimini artırarak, zorlanan kas sisteminin hipertrofisine neden olur.

Bu gibi yüklenmeler kuvvet ve çabukluğun geliştirilmesi için uygundur.

·        3 dakika kadar süren, yüksek yoğunluktaki yüklenmeler glikolit ve oksitleyici enzim etkinliklerini artırır, çabukluğu ve ( kuvvet ) dayanıklılığını geliştirir.

·        Daha az yoğunlukta ve daha uzun süreli yüklenmeler, kastaki ATP’nin yeniden sentezinin aerob kapasitelerini ve bununla birlikte sürekli performans kapasitesini düzeltir.

Tüm yüklenme biçimlerinde, üretken ortam yoğunluğunun artış anı, enzimlerin etkinlik artış anından önce gelir. Buna göre, bu aşamadaki antrenman uyarımı artan üretken ortam düzeyinin düşmesini engellerken, aynı zamanda enzim üretiminin uyarılmasına devam edilmelidir. Yüksek performans düzeyinin dengelenmesi amacına yönelik bir sonraki adım, metabolizma düzenlemesinin, düzeltilmiş üretken ortam ve enzim düzeyi temelinde yapılmasıdır. Bu düzenleme, daha hızlı bir enerji birikimini ve bununla birlikte hızlanmış bir ATP bulunması nedeniyle, kas sisteminde belirlenen bir yüklenme için daha az ADP ortaya çıkar. Buna göre başka performans artışlarına ulaşabilmek için antrenman yüklenmesi artırılabilir.

Aşağıda rejenerasyon süreçlerinin yüklenme türüne bağlı süreleri gösterilmektedir.

Yüklenme türüne bağlı rejenerasyon süreçleri

Yüklenme                              % 90 – 95 oranında              % 100 oranında

                                                        rejenerasyon                          rejenerasyon  

aerob                                       12               saat                      24 – 36       saat

karışık aerob – anaerob        12               saat                      24 – 28       saat

anaerob                                   12 – 18       saat                      48 – 72       saat

maximal kuvvet                      18               saat                      72 – 48       saat

nöromuskular sistem             18               saat                      72               saat

( teknik, çabukluk )

         Daha iyi antrenman durumları, özellikle aerob enerji kazanımının kalitesinin önem taşıdığı daha kısa rejenerasyon sürelerini beraberinde getirir. Antrenman uygulamalarında sıkça göz ardı edilen bu konu, dayanıklılık, kuvvet ve çabukluk gerektiren spor dallarında etkin sporcular için aynen geçerlidir:

         Sürekli yüklenmeler karaciğerdeki glikojen deposunun büyümesine yol açarken, kas sisteminin glikojen deposu büyük öyçüde idareli kullanılır. Çabukluk yüklenmelerinin ise ters etkisi vardır: kas glikojen deposu büyürken karaciğer glikojeni hemen hemen hiç kullanılmaz.

         Her zorlanma sonrası organizmadaki rejenerasyon esnasında karaciğerden beyin, kalp kas sistemi ve iskelet kas sistemi gibi yaşamsal önem taşıyan organlara glikojen dağıtımı yaparak, daha önceden büyüyen karaciğer glikojen deposu, iskelet kas sistemindeki bir depo büyümesi için en iyi koşulları sağlamış olur.

         Aerob enerji kazanımı kalitesinin rejenerasyon ve uyum süreçlerini hızlandırmasının nedenlerinden birisi de, ATP’nin yeniden sentezinin dinlenme süresi içinde aerob koşullar altında seyretmesidir.

         Bir antrenman ünitesi sonrasındaki rejenerasyon devresi, antrenman durumu dışındaki diğer etkenler tarafından hem olumlu hem de tedavi ( masaj, hasta jimnastiği, elektrik ve su tedavisi ) ile bağlantılı olarak mineraller, zerre elemanları ve vitaminler ile zenginleştirilmiş uygun bir beslenme, rejenerasyon süresinin kısaltılmasına yardımcı olan ek bir önlemdir. Bunun aksine, örneğin alkol gibi maddeler, süper kompansasyonun yapılanması için gerekli anabolik hormonları ( örneğin Testosteron ) engeller.

         Sözü geçen metabolik uyum belirtilerinin yanısıra, performans sporundaki gerçekleşmeye hazır ( imminent ) istemler, yüklenme tarzından etkilenen diğer yapısal uyumları gerektirirler. Böylece;

·        Morfolojik ve

·        Hormonal uyumlar ( vegetativ sinir sistemi uyumları )

oluşur.

Kuvvet ve dayanıklılık antrenmanları için en önemli morfolojik uyum belirtileri aşağıda gösterilmektedir:

         Kuvvet antrenmanı:

         Kas sistemi:         Yapısal protein sentezi nedeniyle hipertrofi,

                                      Kas hücresindeki kontraktil elemanların yüksek yoğunluğu,

                                      Bağlantı sayılarının Aktin’den Myozin’e olan değişimi.

         Kemik sistemi:     Kemik diyafiz çapının büyümesi,

                                      Kortikal katmanın, kemik yoğunluğunun ve sinir uçlarındaki kemik çıkıntılarının

                                      büyümesi,

         Sinir sistemi:        Motor sinirlerin ayrılması,

                                      Gangliosit büyümesi,

         Kiriş bağı lifleri:   Hipertrofi

         Dayanıklılık antrenmanı:

                   Hücresel mitokondrin miktarı

                   Kılcallaşma

                            Kılcal yapıların açılımı

                            Mevcut kılcal yapıların genişlemesi veya uzaması

                            Yeni kılcal yapıların oluşumu

                   Kolateral gelişimi ( kanıtlanamadı )

                   Ft – liflerinin St – liflerine dönüşmesi ve lif çaplarının azalması

         Morfolojik uyum belirtileri, düzelmeleri için genelde uzun bir süre gerektirmelerine rağmen, metabolik uyum belirtilerinde olduğu gibi performans gelişimine yardımcı olurlar.

         Bitkisel ( vegetativ ) sinir sisteminin bir performans gelişimine önemli katkıları vardır. Özellikle, alışılagelmemiş bir yüklenmenin alınmasında, kas sisteminin çalışma ve tepki kapasitesi sempatik sinir liflerinin uyarılması ile önemli ölçüde artırılır. Bunun nedeni, Katecholaminlerin ( özellikle Noradrenalin ) tamamlanması ile boşalımı artan hazır enerjidir. Kas sistemi, aşırı yüklenmeyi mümkün olduğunca engellemek için, özellikle alışılagelmemiş yüklenmelerde bu mekanizmayı kullanarak çok hızlı uyum sağlamalıdır. Büyük sempati etkisi, daha sonraki süreçte ve yüklenmeye alışıldıkça azalacaktır.

         Antrenman uyarımının böbreküstü bezi özünden Adrenalin Katecholamininin serbest kalmasına yol açmasıyla, bu aşamada yeni bir performans artışına ulaşılabilir. Adrenalin, lokal etkisi bulunan Noradrenalin’in aksine, ekonomik olmayan ve oldukça yüksek enerji kapasitesiyle, daha genel bir performans hazırlık durumu sağlar. Ancak bu mekanizmanın kullanılması aşırı antrenman durumu tehlikesini de beraber getirir.

         Yaş ve kalıtsal yeteneklerin uyum belirtilerine olan etkisiyle, iki yeni bileşen kastedilmektedir.

         Yüksek performans sporunun sınırsız yüklenmelerine maruz kalınması, ancak belli bir spor türünün gereklerine uygun kalıtsal koşullar mevcut olduğunda yararlı olabilir. Biyomekanik araştırmalarla antropometrik özelliklerin belirlenmesi, bir sporun başarıyla yapılıp yapılamayacağı konusunda karar alınmasına yardımcı bir kriter olabilir. Burada, ilgili spor dalında faaliyet gösteren başarılı sporcuların ulaştığı karşılaştırılabilir ortalama değerler ( norm değerleri ) çok yararlı olabilir.

         Metabolik ve morfolojik yapıların kalıtsal potansiyellerinin değerlendirilmeside aynı şekilde yarar sağlayabilir. Bunun için bilinen bir örnek, bir sprinterin kas lifi dağılımının belirlenmesidir. Sadece bacak kas sistemindeki Ft lifi payı doğuştan yüksek olan kişiler başarılı sprinterler olabilirler. Bu kalıtsal özellik sprint antrenmanları süresince geliştirilebilirken, bir çok araştırmada elde edilen sonuçlara göre, yeni Ft liflerinin oluşturulması veya intermediar veya St liflerinin Ft liflerine dönüştürülmesi mümkün olmamaktadır.

         Performans gelişimi için önemli bir diğer konu da, takvim yaşına ve biyolojik yaşa bağlı yüklenme imkanlarının bilinmesidir. Tüm kalıtsal koşullar kullanılarak maximal bir performans kapasitesine ulaşmak için, duyarlılık devrelerinden, yani organizmanın belli bileşenlere karşı gösterdiği uygunluk anlarından en iyi şekilde yararlanmak gerekmektedir. Bu bağlamda antrenman yaşı da çok önemlidir, çünkü bir yüklenme uyarımı, organizmanın durumu ve bununla birlikte performans kapasitesi değiştiğinde farklı etkilerde bulunabilir.